Księżniczka Agnieszka

Jesteś tutaj : Strona główna / Dla mieszkańców / Osobistości Wadowic / Księżniczka Agnieszka

Agnieszka (1477/1480 – 1505) – księżniczka zatorska, tenutariuszka Wadowic.

Urodziła się między 1477 a 1480 r. Była córką księcia zatorskiego Władysława (Włodka) (ok. 1455-V/VII 1494) i księżnej Anny (zm. 1494/1504). Agnieszka była jedyną córką Władysława, który miał jeszcze nieślubnego syna Włodzimierza, późniejszego mnicha benedyktyńskiego w Tyńcu (zm. 1493).

Między 1492 a 1494 r. księżniczka została wydana za mąż za Jana Kobierzyckiego herbu Odrowąż, pana na Tworkowie i Kobierzycach (zm. 1496/1504). Był to szlachcic wywodzący się z morawskiego rodu Beneszowców, syn Andrzeja z Tworkowa i Doroty z Pozdétina i Kokor. Jan zapisał swojej małżonce Kobierzyce jako wiano, ale już w 1496 r. sprzedał je za zgodą żony. Małżeństwo miało jednego syna Ernesta, późniejszego pana na Tworkowie i Krawarzach (po. 1492 – 1535/1536).

W źródłach pisanych postać Agnieszki po raz pierwszy wzmiankowana jest w dokumencie wydanym w Wadowicach przez jej ojca Władysława 13 sierpnia 1492 r. Książę poświadczał w nim nadanie małżonce Annie dożywocia w postaci Wadowic z przynależnościami przy czym w przyszłości miasto przypaść miało ich córce Agnieszce.

W maju 1494 r. książę Władysław został wezwany przed sąd duchowny do Krakowa. Rozprawie przewodniczył sam biskup krakowski, królewski brat Fryderyk Jagiellończyk. Wyrok głosił, że małżeństwo Władysława i Anny jest scandalosus contractus matrimonii oraz matrimonium illicite contractum. Oznaczało to, że małżeństwo książęcej pary miało charakter niegodziwy i aż do uzyskania papieskiej dyspensy małżonkowie pozostawali w zasadzie w stanie separacji. Wzmiankowana niegodziwość związana była najpewniej z podpadającym pod kościelne rygory faktem wcześniejszego małżeństwa Anny. Brak dowodów aby znaczenie miał tutaj nieślubny syn Włodka. Dla Agnieszki skutki biskupiego wyroku były bardzo poważne – książę, który wkrótce zmarł, nie pozostawił zgodnie z literą prawa żadnych sukcesorów a w późniejszych o kilka lat aktach określony był wprost jako homo sterilis (człowiek bezdzietny). Sukcesorem był, zgodnie z wcześniejszymi umowami, król Polski Jan Olbracht.

Faktycznie jednak miasto objęła w posiadanie księżniczka Agnieszka a król nie przystąpił od razu do zajęcia miasta. Jak się zdaje oczekiwano rozstrzygnięć dotyczących nieważności ślubu księcia Włodka przez władzę kościelną. Ostatecznie postanowienia dokumentu wystawionego przez Włodka w 1492 r. uznano za nieważne, a Agnieszkę za wyłącznie tenutariuszkę (dzierżawcę) miasta, której władza miała charakter tymczasowy i bezprawny (possidet et occupat violenter). Ponadto w aktach wymieniano ją nie jako ducissa (księżna) lecz tylko jako generosa (szlachetnie urodzona).

W maju 1503 r. Aleksander Jagiellończyk nadał miasto Wadowice wojewodzie łęczyckiemu Piotrowi Myszkowskiemu. Agnieszka, wówczas już wdowa po Janie Kobierzyckim, sprzeciwiła się tej decyzji i nie opuściła miasta, mimo, że nakazywał to wyrok sądu królewskiego z 1504 r. zmuszający księżniczkę do dodatkowego wypłacenia kary 2000 złotych na rzecz Myszkowskiego. Egzekucję wyroku przeprowadzał Mikołaj Kamieniecki z Kamieńca. Krótko po tych wydarzeniach Agnieszka zmarła. Jej pogrzeb odbył się w 1505 r. w Wadowicach, gdzie także została pochowana.

Jeszcze w 1552 r. znajdował się w wadowickiej farze nagrobek z napisem: A.D. 1505 obiit praeclara princeps Agnes D.G. Ducissa Zathoriensis et domina Wadoviensis, benefactrix huius ecclesiae, oretur pro ea (Roku Pańskiego 1505 zmarła najjaśniesza księżna Agnieszka, z Bożej łaski księżna zatorska i pani Wadowic, dobrodziejka tegoż kościoła, módl się za nią).

Syn Agnieszki Ernest, zmarły po 1535 r., nie starał się już o objęcie w posiadanie Wadowic. Pozostawał natomiast, podobnie jak wcześniej jego matka, w dobrych relacjach z wujem, ostatnim żyjącym księciem zatorskim Janem. Starał się nawet o schedę po swoim dalszym kuzynie – Janie (zm. 1521), synu Jana zatorskiego. Ernest miał dwóch synów: Jana i Bartłomieja, na których wygasł jego ród.

Bibliografia

T. Graff, O zapomnianym wadowiczaninie, nieznanym portrecie Marcina Wadowity i wadowickim pochówku księżniczki piastowskiej, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 114, 2011, s. 189-201.

T. Graff, Polityka Jagiellonów wobec Wadowic do roku 1564. Zarys problematyki w: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiejpołowie XV i w XVI wieku, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2015, 251-255.

K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, cz. III, Kraków 2007, s. 664 -665.

K. R. Prokop, Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438 – 1513. Dzieje polityczne, PAN, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego, t. 97, Kraków 2002, s. 241-251.

K. R. Prokop, Agnieszka, w: Piastowie. Leksykon biograficzny, prac zbior. pod red. S. Szczura, Kraków 1999, s. 826.

J. Rajman, Średniowieczne Wadowice na tle osadnictwa nad Skawą i Wieprzanką, w: Wadowice. Studia z dziejów miasta, red. E. Kotowiecki, A. Nowakowski, G. Studnicki, Wadowice 1997.

A. Sikorski, Uwagi do genealogii książąt zatorskich, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, t. III (XIV), Warszawa 1997, s. 31-40.

M. L. Wójcik, Wlodimirus religiosus ordinis beati Benedicti de Tiniec iam profesus. Nieznany syn Włodka, księcia zatorskiego, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, t.2 (6), red. I. Panic, J. Sperka, Katowice 2010, ss. 199–214.

Drzewo genealogiczne Agnieszki zatorskiej

Kazimierz I oświęcimski

(ok. 1396 – 1434)

↔ Anna Żagańska († 1426/1433)

├  Wacław I książę oświęcimski (1434-1445)

│  książę zatorski (1445-1468)

│  ↔ Małgorzata Kopczowska († po 1467)

│                     │

│                     ├ Kazimierz zatorski († 1490)

│                     │

│                     ├ Wacław II zatorski († 1484/1487)

│                     │

│                     ├ Jan (Janusz) V zatorski (zam. 1513)

│                     │

│                     ├ Władysław (Włodko) zatorski († 1490) ├ Agnieszka zatorska († 1505)

↔ Anna († po 1467) │↔ Jan († 1496/1504)

│                                                                    │

│                     ├ Zofia                                                          Włodzimierz ? (illeg.)

│                     │                                                                    

│                     ├ Katarzyna

│                     │

│                     ├ Agnieszka

Przemysław książę toszecki, pan na Żywcu († 1484)

Jan (Janusz) IV książę zatorski († 1495/1497)

opracowanie: Marcin Witkowski – Muzeum Miejskie w Wadowicach

Wprowadzono: 7 lutego 2018